martes, 29 de julio de 2014

Lifara de dragons (Previsions t'a cinquena temporada de Chuego de tronos)

AVISO: SPOILERS DE TODA LA SAGA DE CANTA DE CHELO Y FUEGO Y D'A SERIE CHUEGO DE TRONOS. LEYE BAIXO A TUYA RESPONSABILIDAT 

Diz que en Lifara de cuervos y Danza de dragons no bi ha medolla ta más d'una temporada, pero no'n soi d'alcuerdo. O problema real ye que en ista quarta ya s'han minchau bellas tramas de Lifara y Danza. Sansa, Bran y Brienne poco tienen ya que fer. Con tot y con ixo, s'habrán de foter buena parte d'a temporada presentando l'acción en Dorne y en as Islas d'o Fierro, dos nuevas tramas que desenrollar.

Niedo d'alicas: Encara que muitas dan por acotolada l'acción en o Niedo d'alicas, creigo que perfectament se puede reubrir a parte d'os sinyors recusadors. Con qualsiquier tramoria pueden tornar-se en contra de Petyr y que iste, acompanyau ya de una peligarcera Black Sansa u Alayne Piedra, como tos estimetz más, haigan de concarar-se. D'atra man, tamién han de cambiar de palacio, a lo que siempre se le puede adhibir una trama de acción por astí, con a presencia, por eixemplo, de Mya Piedra como heroina molona.

Dorne: Será un d'os puestos de mayor acción en a cinquena temporada. Han de presentar a toda la familia Martell, a las serpients de l'arena, y "explicar explicau" qui yera Ellia y porque son tramando la que son tramando con os Targaryen. Talment isto zaguer lo deixen t'a seisena, porque aquí si que veigo muito tocín ta tallar... Tamién pareixe que afundarán un poquet más en a relación Myrcella - Trystane, pero con que faigan lo que bi ha en os libros, ya'n tienen prou, de faina.

As islas de fierro: Continamos sin saber-ne mica. Toda la 4ª temporada os Greyjoy han estau ixublidaus, fueras d'a vergonyosa aventureta de Asha / Yara. Cuento que muitas hemos trobau a faltar prou a presencia de Victarion y Euron. Como no sabemos encara la relevancia que isto tendrá en o futuro, no sé la que le darán en a serie. Con tot y con ixo, me pienso que os dos Greyjoy varons (por Asha no doi un duro) son importants t'a trama cheneral, asinas que no les quedará atra que presentar-los en ista temporada. ¿Con a posibilidat d'un spoiler sobre a muerte de Balon? Pues no se me fería raro....

Creigo que toda la trama d'as Islas de Fierro tien prou ensundia como ta meter-la igual alto u baixo como ye en os libros. L'Asambleya de sucesión ye un d'ixos momentos que somos asperando todas las fans, y ixo que a yo los Greyjoy tampoco no m'atrayen guaire.

Bran y O cuervo de tres uellos: Aspero que, de bella traza, apanyen o look de Brynden, porque ye una pena que se quede en un viello posau sobre radices. Pueden explicar-lo como quieran, pero caldría que fese a farcha que fa en os libros. Con tot y con ixo, a farcha de Brynden ye lo de menos. O caso ye que a trama de Bran no tien guaire recorriu más. En bell par d'episodios pueden contar-le Fuella y o Cuervo de tres uellos o suyo pasau y a historia d'os ninos d'a selva, pero cal replenar a resta d'episodios, como han feito iste anyo.

Bi ha tres posibilidatz. A primer un arco argumental absurdo de bella "escaramuza" ninos d'a selva vs spectros u parellano. Sería, en a mia opinión, a pior. A segunda, que simplament Bran se fotese tot iste tiempo aprendendo a fer servir os suyos poders. Os de cambiapiels encara no s'han visto masiau en a serie, y l'arcianoNet quasi brenca, asinas que pueden tirar d'ixo. Atra, que suposaría un cambio radical cuanto a lo ritmo d'a serie dica agora, sería que, a traviés d'as visions de Bran, conoixesenos o pasau. Ye decir, bella mena de flashbacks, que dica agora no bi ha habiu. D'isto, en charro más abaixo.

Flashbacks: HBO, dica agora, no ha incluyiu garra flashback ta explicar-nos a historia pasada de Ponient. Ixo a tamás de que, en os libros, as referencias t'o pasau son continas y quasi tant importants como os feitos en o present. Dica agora s'ha recurriu a charrazos mientres a chent feba foriquetas u cosas parellanas. Quasi tot lo sexo d'as primers temporadas feban honra ta ixo. Pero bi ha qualques cosas que me fan pensar que ixo podría cambiar en a cinquena.

A primer ye que han anunciau que se son fendo castings ta Maggy la Rana. Isto podría estar que simplament a profecía que le fan a Cersei de chicorrona, en a serie le'n ferían d'adulta. Pero tamién podría estar un  suenio, u un flashback...

O feito de que s'haiga feito tant pocas referencias en zagueras a la historia pasada de Ponient ye prou raro. Todas as fans creyemos que tot lo que pasó en l'Anyo d'a Falsa Primavera y en a Rebelión de Robert tien prou influyencia en a historia actual y en a futura y d'ixo encara no s'ha charrau guaire. ¿Quantos no lectors saben qui son Rhaegar y Lyanna, por meter un eixemplo? ¿S'ha charrau sisquiá de personaches tant importants teoricament como Ashara Dayen u Howland Reed? Si Cersei remera a historia de Maggy la rana, puet estar que Barristan, Jaime, u qualsiquier atro prencipien a tener flashbacks.

Que no s'haiga feito garra referencia en zagueras a la historia pasada de Ponient tamién puede estar porque yeran aguardando a fer-lo quan Bran plegase en a espluca d'o Cuervo de tres uellos, y astí prencipiase a viyer o pasau a traviés d'os arcianos. Ya en a quarta tien ixa primer visión a on que apareixe Ned vivo, asinas que no sería sisquiá una novedat. Talment asinas conoixcamos tot ixe pasau.

A trama d'Arribada: Un d'os puestos a on que más medolla bi ha. No pueden fer que os chuicios de Cersei y Margaery pleguen d'un diya t'atro. Creigo que habrán de foter-se buena parte d'a temporada amostrando a Margaery fendo venir a plego a Tommen y a Cersei carranyando-se y fendo foriquetas con toda la nobleza. Antiparte, en toda ista parte d'a historia Cersei exerce de reina con lo que habrán de amostrar a suya inutilidat. Cuento que afundarán bell poquet en os conoiximientos de Qyburn, y muito, como ya se mormostía por astí, en tot lo tema d'os Guardians d'a Fe y os gurrions. Asinas que nos imos a fartar de viyer os corredors d'a Fortaleza Roya. Igual como con atras tramas, no creigo que les de como ta plegar en a famosa scena de Cersei en coritatis y que a mai d'o rei rematará a temporada en a garchola.

Trama nueva de tot: Un d'os castings que más m'ha trucau lo ficacio ye o que han feito ta Lollys Stokeworth (a muller que se casa con ser Bronn d'AuguasNegras, t'as espisguardadas). Bronn ye un personache que s'ha feito querer en a serie, asinas que pareixe que han decidiu que van a continar contando-nos cosas sobre ell. Pero ¿qué?. No se m'ocurre garra cosa intresant. Talment no faigan garra cosa intresant. ¿Ideyas?

Nota: Tot isto lo escribié fa tiempos y encara no se conoixeban as nuevas noticias d'os castings y as zaguers declaracions de George Martin. Dimpués d'ixo, y de saber que ni Quentyn ni Arianne salen y de que no bi haiga garra noticia d'os Greyjoy, me creigo qualsiquier cosa.

martes, 15 de julio de 2014

Una historia sobre as grafias de l'aragonés

Ya van pasando bells quantos anyos dende o II Congreso por l'aragonés. Mesmo d'a publicación d'a Propuesta Ortografica de l'Estudio de Filolochía Aragonesa - Academia de l'aragonés. Muitas d'as mias alumnas y d'as personas d'o mio redol me preguntan a soben por iste afer. O tema grafico ye largo, espeso y muito subchetivo. Asinas que creigo que he de escribir iste post ta explicar cómo he viviu yo o tema grafico y bells datos historicos que creyeba que totz conoixeban, pero que pareixe que no ye asinas por lo que siento en clases, tabiernas y centros socials.

Ye una historia de tot subchetiva, pues ye como la vivié yo. Con tot y con ixo, he prebau de que no siga pasional y de documentar-lo tot con datos. Antiparte d'a mia propia memoria, he tirau basicament de Wikipedia, d'as actas d'o II Congreso, y d'as revistas O Espiello y Fuellas editadas por Nogara y Consello d'a Fabla, respectivament. Todas tenemos as nuestras opinions sobre iste afer, pero no trobaretz aquí garra mentira, aspero. Por tot isto, o post ye una (y no pas "a") historia sobre (y no pas "de") as grafías.

Lochicament, no puedo charrar d'a historia d'a grafía d'o 87, porque no teneba que 8 anyos. Podetz trobar documentación sobre a suya historia en as propias normas graficas, que son penchadas a la fin d'o post.

A grafía d'o 87, ¿"a de toda la vida".?
Antes d'o 87 s'escribiba en aragonés. Antes d'o 77, anyo que se publicó a Gramatica de Nagore y o Diccionario d'Andolz, s'escribiba en aragonés. Ye verdat que a producción yera radida, pero existiba.

A grafía d'o 87 se veniba fendo servir dende antes d'o 87, ye verdat. Libros editaus en os zaguers 70s ya feban servir, si fa u no fa, ixe modelo grafico. Totz de neofablants. Pero erroniament, bi ha chent que creye que yera a unica grafía y que tot lo mundo la feba servir. Pues lo siento por ellas, pero no.

Mientres os zaguers 70, toda la decada d'os 80 y buena parti d'os 90, practicament no bi heba guaires criticas ubiertas a lo modelo grafico d'o 87 que venisen dende os neofablants. Quasi totz, por no decir totz, la feban servir. Manimenos, entre os patrimonials, a realidat yera prou diferent. Os representants de l'aragonés cheso sisquiá sinyoron o I Congreso ta ra normalizazion de l'aragonés. Una parte muito important d'os escritors patrimonials nunca no la facioron servir. En as revistas locals y comarcals que publicaban bella cosa en aragonés, por un regular se feba servir una grafía castellana con bell cambio chicot.

Con isto nomás quiero dar dos ideyas que ta yo son indiscutibles. 1. A grafía d'o 87 tenió un emplego mayoritario entre os que aprendeban aragonés. 2. A grafía d'o 87 tenió un emplego minoritario entre os que charraban aragonés como luenga materna.

Por desgracia, l'aragonés entre os anyos 70 y agora nunca no ha teniu un modelo grafico universalment acceptau. Ye verdat que antes mas o disenso yera menor y que, dica la propuesta grafica d'a SLA, no bi heba garra alternativa grafica "ordenada" a la propuesta grafica d'o 87.


Quan yo prencipiaba en istas cosas....
Levo en isto de l'aragonés dende l'anyo 2000 y siempre, repito SIEMPRE, he sentiu a chent criticar o modelo grafico d'o 87. Con tot y con ixo, ixa mesma chent lo feba servir y lo esfendeba dica que se consensuase una alternativa. Bi heba prou debat sobre cambiar ya bellas cosas d'o modelo d'o 87, como meter as famosas -t zagueras (escribir chent, berdat, u mozet en cuenta de chen, verdá u mocé, como se feba dica alavez).

Ixe mesmo anyo que yo prencipiaba a aprender, se creyó, adintro d'o Consello d'a Fabla, o Consello Asesor de l'Aragonés, un organo que causó prou polemica. Teoricament, yera un organo ta ir fendo fainas de normalización y estandarización de l'aragonés. En a practica muitas la veyeban como una autoridat lingüistica (una proto academia?) baixo lo control unico y zarrau d'o Consello d'a Fabla Aragonesa. As asociacions y muitas personas leyoron a creyación d'iste organo como una rebaixada d'o CFA. O Consello Asesor prencipió a fer informes con que bellas asociacions (a lo menos Nogara, que ye la que conoixco) no yeran d'alcuerdo.


Avienta la bomba....
Entre 2003 y 2004, esclató a bomba en o mundo de fablilandia. Bells miembros "con nombre" deixaban o Consello d'a Fabla Aragonesa y fundaban una nueva asociación: a Sociedat de Lingüistica Aragonesa. Entre ells, chent como Anchel Conte, Jose Antonio Saura, Xabier Tomas u Chuse Raul Usón. Ta forro de bota, prencipioron a fer servir una grafía en as suyas publicacions en aragonés de tot diferent a la grafía d'o 87. T's zagueras, b y v, as letras g y j t'o soniu "ch", a x tamién t'o soniu que en G.87 se escribiba cs (p.e. sexo / secso) y asinas asinas... Ista asociación, antimás, considera a lo benasqués de traza separada de l'aragonés.

Se "ubriba o melón" d'a disidencia. Nogara, t'a part d'alavez, teneba muita chent que, encara que yera contraria a lo modelo grafico d'o 87, creyeba que caleba continar fendo-lo servir por a unidat d'o movimiento en esfensa d'a luenga. Con tot y con ixo, ya meteba -t zaguera en bells articlos d'a revista O Espiello u conservaba os grupos cultos (dialecto en cuenta de dialeuto, dignificazión en cuenta de dinnificazión, ...). En o numer , d'hibierno de 2003, Nogara fació un Clamamiento a la unidat, que sería simient de Chuntos por l'aragonés. O texto deciba:
En os zaguers tiempos s'han escaiziu bels feitos importans dentro d'o mobimiento d'esfensa d'a luenga aragonesa, debán d'os cuals Nogará quiere fer publica a suya posizión.
En primerías, Nogará quiere aclarir per denzima de tot, que creye en a unidat d'a luenga aragonesa y que por ixo beyemos no solo posible sino tamién nezesario treballar en a creyazión d'un estándar que permita a la nuestra luenga como cualsiquier atra luenga normal d'o mundo. Con tot y con ixo, reconoxemos positiba la creyazión de sozestandars en ixos dialectos que por a suya situazión siga consellable, sozestandars que abrán d'estar comberchens y coderens con a irrenunziable unidat d'a luenga, sincronicamén y diacronica.
No renunziamos a tot lo que s'ha feito bien, en o lingüistico y en o sozial, por o mobimiento d'esfensa y dignificazión d'a luenga y espreisamos a nuestra intenzión de continar amillorando-lo.
Por atro costau, dende Nogará beyemos posible un cambio de grafía d'a luenga que, en cualsiquier caso, abría de fer-se dende o consenso. Ista grafía abría d'estar diasistemica y feita con criterios zientificos.
En zaguerías, nos fería goyo de treballar por a unidat d'aizión d'o mobimiento contando, ta ixo, con toz os achents implicaus, perque nomás de conchunta tendremos a capazidat de desichir debán d'os poders publicos o que l'aragonés mereix.
Agora nos pareixería una groma as barallas d'ixas envueltas. A SLA yera minoritaria, pero bi heba una voluntat de que no se crebase o consenso grafico u de que se plegase en unatro nuevo. O caso yera que bi heba masiaus problemas y caleba que nos chuntasenos. O naiximiento d'a SLA estió un sintoma d'a malotía que teneba l'aragonés y que s'expresaba de diferents trazas:

1. Quasi vinte anyadas dimpués d'a propuesta grafica d'o 87, un porcentache altismo d'os patrimonials continaban viyendo-la allena y no la feban servir.
2. O malestar provocau por a pretensión d'o Consello Asesor de funcionar como una Academia, sin a participación d'a resta d'asociacions y fablants de l'aragonés.
3. O naiximiento d'a SLA y a suya propuesta grafica, nueva y rupturista de tot (en ixas envueltas).
4. As furas criticas y refús a qualsiquier cambio, por chicot que estase, d'a grafía d'o 87, de man de qui la desfendeban (basicament CFA).

A prebatina de solución plegó con a iniciativa Chuntos por l'aragonés. Aquí cal fer un parentesi important.

Chuntos por l'aragonés.
Poco dimpués d'ixe Clamamiento por a unidat, prencipioron toda mena de contactos en fablilandia. Se metió firme ficacio en que en iste proceso participasen personas y asociacions representants d'o fabladors patrimonials, ta mirar de correchir a error historica de continar trestallaus.

Dimpués d'un tiempo se fació o conoixiu como Manifiesto por a unidat d'a luenga, en castellano ta privar-se problemas de modelos graficos, dialectals y mesmo lingüisticos. Iste manifiesto, que deciba bella cosa tant evident y de vez tant radical como que existiba una luenga que se deciba aragonés y que teneba unidat lingüistica expresada, como todas as luengas, en diferents dialectos, se prencipió a mover. Lo sinyoron millars de personas, asociacions de toda mena, y muitos concellos, comarcas y mesmo diputacions provincials.

En o proceso de Chuntos participoron todas as asociacions grans y chicotas de l'aragonés fueras d'a SLA que, dende o primer inte, dició que no iba con ells o proceso. Tamién bi habió una presencia important de fabladors patrimonials. O proceso fue evolucionando y se plegó en a conclusión de que caleba convocar un segundo Congreso de l'aragonés, hereu d'o I Congreso ta ra normalizazión de l'aragonés. Ixe II Congreso tendría como obchectivo esleixir una autoridat lingüistica que normativizase y prebase de ir normalizando l'aragonés.

Bells meses antes d'o Congreso, no bi heba guaires tensions entre as asociacions. Tot lo contrario. En o numer 170 de Fuellas, con calendata de noviembre-aviento de 2005, se deciba en a editorial
En l'auto [os representants de Chuntos, un d'ells Chuse Inazio Nabarro] esplicoron que o Congreso se zelebrará os días 13, 14 e 15 de chulio de 2006 en Zaragoza y en bels lugars de l'Alto Aragón, e que o suyo ochetibo ye creyar l'Academia d'a Luenga Aragonesa como autoridá lingüistica que complegue o consenso de toz os fabladors d'aragonés, de todas as suyas bariedaz, sin que dengún ziudadano se sienta amarguinato. Nabarro estacó que con l'Academia se preba de creyar una fuerza interior que dé codesión á os fabladors e que premita o refrendo instituzional por parti d'o Gubierno d'Aragón.
T'a part d'alavez, prencipioron as rumors sobre a posibilidat de que o Gubierno ise a fer una lei de luenga digna d'ixe nombre. O mesmo Juanjo Vázquez, qui yera viceconsellero d'Educación y Cultura d'o Gubierno de Marcelino Iglesias, dició en o suyo nombre, en a sesión de devantadera d'o Congreso:
Este Proyecto de Ley de Lenguas, en definitiva, no hará otra cosa que ratificar la realidad trilingüe de nuestra Comunidad, y tendrá como objetivos esenciales:
a) Hacer efectivo el derecho de los ciudadanos a conocer y usar las lenguas propias de Aragón
b) Fomentar la recuperación y desarrollo de las lenguas propias de Aragón, impulsando las medidas precisas para ello
c) Garantizar la enseñanza del aragonés y del catalán en todas las etapas educativas
En definitiva, es necesaria una Ley de Lenguas en Aragón para integrar definitivamente a todos los aragoneses, igualando progresivamente los derechos de los que tienen el aragonés o el catalán como lengua materna con los derechos de los aragoneses de habla castellana, con el principio fundamental del respeto a la libertad de todos los aragoneses.
La Ley de Lenguas también dará respuesta a una de vuestras mayores preocupaciones, si tenemos en cuenta el programa del Congreso: la decisión sobre la autoridad lingüística del aragonés, una autoridad lingüística que no puede resolverse por  un método asambleario, sino que debe proceder de un sólido rigor científico y del respeto a las exigencias jurídicas y administrativas.

Amprau d'as Actas d'o II Congreso
Iste feito, y ixa predisposición teorica d'o Gubierno d'alavez, ta fer una lei de luengas, facioron que beluns planteyasen suspender o Congreso u cambiar a suya razón, ye decir, no trigar a una autoridat lingüistica. En l'atro canto yeranos qui no nos fiabanos de que o Gubierno ise a cumplir con ixe compromís y que no querebanos desaprofitar tot lo treballo que s'heba feito ta que dimpués nos fesen burro falso. Levabanos trenta anyadas quasi de promesas de Lei de Luengas y de prebatinas fracasadas. Tenebanos prous razons ta no confitar en o Gubierno.

Adhibiba Vázquez que
 La autoridad lingüística debe emanar de la Ley de Lenguas * y debe partir, como mínimo, del Gobierno de Aragón y de la Universidad de Zaragoza, pero a su lado pueden y deben existir otras entidades que, fundadas sobre los criterios de procurar hacer efectivo el derecho de los ciudadanos a conocer y usar las lenguas propias de Aragón puedan colaborar y asesorar a los diferentes órganos encargados de desarrollar la política lingüística de nuestra Comunidad.
De este Congreso, estoy convencido, van a surgir este tipo de iniciativas, que van a ser atendidas con atención y respeto por el Gobierno, la misma atención y respeto qu eles va a prestar el conjunto de nuestra sociedad.
Deixando a puerta ubierta a un reconoiximiento de facto, dica que se nombrase una academia por o Gubierno, unico organismo que puede fer-lo legalment.

A tensión fue creixendo y o diya 11 de chulio, tres diyas antes d'o prencpio d'o Congreso, o Instituto d'Estudios Altoaragoneses, con Francho Nagore como vicepresident, se desvincló d'o mesmo. Con tot y con ixo, tanto Nagore, como REA y CFA estioron en o II Congreso. Tamién o mesmo Nagore estió proposau como miembro d'a futura Academia de l'aragonés.

Mientres os dos primers diyas d'o II Congreso, se facioron comunicacions sobre a luenga aragonesa, que son replegadas en as Actas que podetz leyer en a web de l'academia. O tercer diya yera o más important. L'academia s'heba d'esleixir. Francho Nagore y Chuse Inazio Nabarro anuncioron que no quereban fer-ne parte, en no estar d'alcuerdo con as trazas ta esleixir-la. Buena parte d'a sesión d'ixe maitin s'ocupó en una serie de recontamientos de arrienda personas fendo a rosca a Nagore y Nabarro, remerando tot lo bueno que heban feito por l'aragonés y como muitas hebanos creixiu leyendo y aprendendo d'a suya obra. Tot parolas ta prebar de fer-les venir a plego y que colaborasen en a formación d'ixa autoridat lingüistica que, dimpués de trenta anyadas de movimiento d'esfensa d'a luenga, yera tant amanada.


Amprau de Fuellas nº 170
Por primer vegada en muitismo tiempo, quasi tot lo movimiento en esfensa de l'aragonés yera chunto fendo un II Congreso, hereu d'ixe I Congreso d'o 87. Pero os alazetz pareixeban masiau febles y podeba esfer-se en un petén.

L'Academia se trigó, con 105 votos a favor, 23 en contra, un voto nulo y 5 abstencions. O nombre legal no podeba estar Academia de l'aragonés por dos razons. D'una man, nomás l'administración puede creyar una academia. D'atra, ixe nombre lo heban rechistrau ta fer una asociación os d'a FACAO. Asinas que l'Academia de l'aragonés pasó a decir-se Estudio de Filología Aragonesa  (EFA) - Academia de l'aragonés.

Si escribo tot isto de Chuntos por l'aragonés ye porque creigo que ye important conoixer un poquet como naixió l'EFA-Academia de l'aragonés. No estió una asociación que creyoron quatre "mataus" un diya que s'aburriban. Ye una asociación naixida de tot un proceso de participación ubierto y transparent. Con defectos, prou que sí, y regular que con muitas errors, como qualsiquier colectivo humano. Pero con una historia que cal que todas conoixcamos, a lo menos, un poquet.

A grafía d'o EFA- Academia de l'aragonés
O EFA prencipió a treballar en diferents arias. Una d'ellas una reflexión sobre o modelo grafico a emplegar en aragonés. A parte que esfendeba de trazas más furas mantener punto por agulla o modelo d'o 87 heba refusau u refusoron dimpués estar parte de l'Academia, asinas que pareixeba que os criterios iban a cambiar prou cuanto a ixe modelo. Asinas estió.

En febrero de 2010, se presentaba publicament o documento "Principios y criterios para una codificación normativa de l'aragonés", y un mes dimpués a Propuesta ortografica provisional de l'EFA, ubrindo un plazo ta presentar esmiendas a lo texto. Se'n presentoron 93 que se facioron publicas y, dimpués d'un tiempo de debat, se publicó a la fin, en Aviento de 2010 a Propuesta Ortografica de l'Academia de l'aragonés.

... y lo que vinió dimpués
En istas anyadas bi ha habiu temporadas con mayor y menor agresividat entre os diferents modelos graficos. Bi habió mientres tiempos una mena de "pacto de no agresión" crebau en diferents ocasions. En zagueras a virulencia d'as enrestidas ye encara mayor, por qüestions más politicas que no pas lingüisticas.

L'aragonés en istos zaguers trenta anyos s'ha escrito de muitas trazas. Hue (mal)conviven dos grans propuestas graficas, con una tercer (a d'a SLA) con menor refirme, y con qui escriben prenendo dreitament a grafía d'o castellano como modelo.



Por ixo,  Pepe Soro miente en Twitter (en castellano, of course) quan da como unica opción grafica ta l'aragonés la d'o 87 no aduyan precisament. L'aragonés, Sr Soro, lo escribimos cadagún como queremos y podemos. Lo han escrito cientos de personas, patrimonials y no patrimonials, como han quiesto y puesto mientres totz istos anyos. ¿Vas a decir-les, por eixemplo, a los chesos, que no escriben en aragonés? ¿U a Quino Villa u a Elena Chazal? ¿U a yo mesmo?

En l'atro cabo, tampoco no me fan guaire goyo bellas actitutz bambosas ent'as personas que continan fendo servir a grafía d'o 87, u a minusvaloración que se fa d'a historia d'a mesma. A la fin, cientos de neofablants aprendiemos aragonés con ixa grafía y mientres anyadas nos fació honra ta expresar-nos en ista luenga.

Dezaga d'a luita grafica bi'n ha muitas atras. Bi'n ha de politicas, prou que sí. Tamién bi ha prous diferencias entre os modelos de luenga que esfienden unas, atras y las de dillá (bi ha dos "bandos" grans y muitos atros chicotz....). Más u menos artificials, más u menos amanaus a lo castellano, más u menos flexibles, etc...

A guerra d'as grafías ha deixau muitos "muertos" por o camín. Chent muito cremada con iste afer, que ha deixau d'escribir u mesmo de charrar en aragonés. No ha creyau garra scisma que no existise ya, pero sí que ha afundau en ell. Ya soi estau en bellas quantas reunions y prebatinas de reendrezar a situación y me pareixe que ni agora ni en muito tiempo, ye posible una compleganza de todas as asociacions. Con que no nos faigamos boicot, ni nos metamos minas las unas a las atras m'aconortaría. Y entre que se tricolotían bells quantos, a resta, con tot en contra, habremos de fer más poders que no nunca ta continar treballando por l'aragonés.

Videos y referencias

Charrada de Fernando Sanchez sobre la grafía (2006)



Bibliografía:
I Congreso ta ra normalizazion de l'aragonés en a Enciclopedia Aragonesa
Actas d'o II Congreso de l'aragonés
Manifiesto por la unidad de la lengua aragonesa
Principios y criterios para una codificación normativa del aragonés
Propuesta ortográfica de l'Academia de l'aragonés
Normas graficas de l'aragonés (I Congreso ta ra normalizazión de l'aragonés)
Fuellas numer 170 (nobiembre - abiento 2005)
Academia de l'aragones
Consello d'a Fabla
Grafía SLA
Sociedat de Lingüistica Aragonesa
SLA en a Wikipedia
Revista O Espiello numer 8 (aviento 2003)

jueves, 10 de julio de 2014

Collas aragonesas 01: Azero

Concierto en Aiguaviva (Chulio 2014)
A primer vegada que viyé a Azero en concierto estió de pura casualidat. Yera un sabado de fa 13 u 14 anyadas y a mia parella d'ixas envueltas y yo no tenebanos garra plan. En bell puesto hebanos visto que en o Centro Civico Delicias bi heba un concierto por tres euros de dos collas que no conoixeba: Seaphones y Azero. Asinas que i fuemos a viyer que feban.

T'a part d'alavez yo flipaba muito con collas como Reincidentes u Fe de Ratas y, quan sintié a los Azero, lochicament, me facioron firme goyo, en sentir como una colla chiqueta, d'un lugar de Teruel, feba un soniu tant bueno y tant parellano a ixe que tantos buenos ratos me feba pasar. Una amiga se pilló lo disco y me lo deixó ta gravar-me-lo, y dende alavez los he iu seguindo siempre que he puesto.

Azero, ta qui no los conoixca, ye una colla de rock d'o Matarranya (Teruel), concretament d'o Lugar de La Codonyera. Agora mesmo son quatre integrants que levan quince anyadas fendo mosica por arrienda puestos. Más que más d'Aragón, pero tamién han teniu quantos bolos dillás d'as mugas nuestras. Levan seis discos feitos que podetz descargar en a suya web, lo que siempre s'agradeixe. Os tres primers (Rock de Pueblo, Hay porqué luchar y Granja humana) feitos con Producciones Sin/Con pasiones y os tres zaguers (Guillotina, Manos arriba y Sigue buscando) autoproducius.

A mosica que fan ye puro rock, con bella mica de punk y letras siempre comprometidas politicament. En os discos suyos han colaborau arrienda mosicos d'o país, como Los Draps, Manolo Kabezabolo u Ixuquera, y tamién de difuera, con nombres tant importants como Los Suaves, Reincidentes u Barricada, con qui han compartiu scenarios bellas vegadas.

Dimpués d'aquell primer concierto, como remeraba, prencipié a seguir-les. Os suyos bolos yeran siempre firme boriners, con muitisma interacción con o publico. Una d'as primers vegadas que los viyé, en Alagón u Figueruelas (ya no me'n alcuerdo), tanyeban con Sutra, A Sangre fría y bellas atras collas riberanas. I yeranos bien poquetz mientres tot lo concierto que se prolargó prou. Quan prencipioron os Azero qui quedabanos ibanos zorros como cestas, incluyiu os propios Azero. Tiengo una imachen gravada a la fin d'o concierto, con bellas quantas personas d'o publico cantando en o micro o "Salve" de La Polla (versión cutiana en os suyos conciertos). entre o cantaire iba menando un treciclo de nino por debant d'a batería.

En ixe primer disco, Rock de pueblo, se ascuitaba a una colla encara muito inocent, pero que teneba prou claro o camín. Sin innovar guaire sabioron adaptar l'estilo mosical a la realidat d'a suya tierra charrando prou d'o que teneban más amanau, y fendo argüello d'estar naixius y creixius en un lugar.

Continoron fendo discos y temas imposibles de ixublidar ta muitas. A o propio Rock de pueblo, se sumaban himnos como Hay porqué luchar, Policía no, Ya os llegará la hora, Muerte y castigo, Sangre en la manifestación, A desalambrar, Granja humana, Palestina, Ay camarada, ....

Tenié a oportunidat de charrar bell poquet con ells quan les achustemos t'o concierto d'o deceno cabo d'anyo de Chobenalla Aragonesista. Muitas yeranos fans d'a colla y, encara que pareixeban más d'a coda comunistoide u anarcoide que d'a "chobenallesca", apostemos por trayer-los, con prou exito. Estioron bien mahos, dando-nos toda mena de facilidatz, a tamás de que no les podebanos pagar guaire. Y o concierto, como siempre, muito bien y rebutient de borina y reivindicación.

Tenioron tamién bell entrepuz. Mientres bell anyo a borina les sobrepasó y en os conciertos se les viyeba con bell trago de más. En un d'os conciertos que viyé suyos en Monzón, o cantaire s'estozoló contra o suelo, un inte dimpués d'empecipiar. Puestar que simplament s'esbarizase u que ise con tot lo suyo, que estoi que ye lo que pasó. Pero rai, ixo tamién ye parte d'o rock.

Manimenos tot se pasa, y tornoron a trobar o camín. Editoron tres discos más, ista vegada sin discografica. En muitas collas, quan pasan os anyos y os discos, tienden a rebaixar os mensaches reinvidicativos y presumen d'una supuesta madurez mosical. Azero ha plegau en ixa madurez con tres discos contundents y buenismos, mantenendo un mensache politico firme y comprometiu. Guillotina, Operación fracaso, a versión de Deja que esto no acabe nunca, Manos arriba, Todos a la mierda, Dame calor o Rutas salvajes continan tenendo a rasmia d'os primers discos con a calidat de tot lo que han aprendiu y evolucionau en istas quince anyadas.

Pero lo millor que fa Azero no son os discos, sino os conciertos. Y, a tamás de todas las anyadas, os dos zaguers que he visto son estaus los millors que les he sentiu en toda la vida mia. Un d'ells, ya lo comenté, estió o que facioron en os Pilars de 2012 en a Carpa d'o Ternasco. L'atro, fa bells diyas en Auguaviva, en o concierto contra l'entibo en o río Alcherez (Bergantes en catalán).

Como he dito, un concierto de Azero ye buena mosica y buena borina. Quince anyos y seis discos son prou ta no tocar sobre o scenario ni una canta mala. Y asinas ye un concierto d'Azero agora. En a primer parte ye un himno seguiu d'atro. En a parte final, no aturas ni un segundo de blincar y fer pogos.

Encara que poco, Azero tamién fa servir o catalán d'o Matarranya en beluna d'as suyas cantas. Estic kaskat se gravó dreitament en catalán y en ista luenga gosan de cantar tamién Cona repelá, un d'os temas d'o mitico Rock de pueblo. Fan parte de tot lo rete de buenas collas y propuestas mosicals que han surtiu en ixa parte d'Aragón que ye o Baixo Aragón y o Matarranya.

L'atro diya charrabanos con unas amigas de que, si Azero hesen estau de Madrit, hesen viviu d'a mosica, pues no tienen mica que envidiar a atras collas de l'estilo y muito más famosas. Pero si Azero hesen estau de Madrit no hesen feito a mosica que han feito.

Por muitas anyadas más, no nos digatz que no bi ha razons ta luitar!



martes, 8 de julio de 2014

Bellas cosetas sobre a 4ª temporada de Chuegos de tronos

AVISO: SPOILERS DE TODA LA SAGA DE CANTA DE CHELO Y FUEGO Y D'A SERIE CHUEGO DE TRONOS. LEYE BAIXO A TUYA RESPONSABILIDAT

Ya ha rematau a quarta temporada de Chuego de tronos y plega l'inte de fer valuracions, criticas y afalagos. D'as previsions t'a cinquena temporada en charraré más adebant. M'hese feito goyo d'haber escrito más a soben mientres la feban por TV, pero entre que no adubiba y que tampoco no bi heba tanto suco como ta escribir-ne guaire, decidié de resumir-lo tot en iste post.

Nomás charro d'o que ha pasau en a quarta temporada. Sobre cómo creigo que ferán a cinquena, en charraré más entabant.Tos recomiendo tamién, d'ascuitar o Podcast de hielo y fuego (en castellano) a on que se fa l'analís de toda la 4ª temporada. Coincido en bellas cosas y no pas tanto en atras, pero ye un buen programa y un buen analís.

A Martin l'encantan as parellas, comicas u no pas, y buena representación en hemos teniu en ista temporada. Coincido con Martin en iste alpartau y, de feito, son una d'as millors cosas que tienen os libros y a serie. Os charrazos entre Jaime y Tyrion son d'o millor d'a temporada, plegando-me a emocionar en a despedida. No coincido mica con as criticas feitas a lo charrazo Orson Lannister cuh-cuh. Talment no alporta cosas trascendentals t'a historia, pero me pareixe que mete muito ficacio en a relación de chirmandat entre Jaime y Tyrion, en como creixioron chuntos, etc... Ye un poliu inte de intimidat, de remeranzas, a on que se viye como se quieren y s'humanizan os dos personaches encara más. He disfrutau todas as charradas entre istos dos.

D'o Can y Arya tamién s'ha criticau que yeran masiau largos os charrazos y que no alportaban guaire, y tampoco no comparto ixa opinión. Antimás d'os momentos miticos d'o pirín y d'a esmelicada en as puertas d'a Sangre, hemos visto a transformación d'Arya en una asesina d'una traza prou más entretenida que no en a Casa de blanco y negro (ista parte cuento que la tallarán prou en a venient). Creigo que mientres toda la temporada s'han adedicau, entre atras cosas, a mitificar o personache d'Arya. D'una man, ta vender chambretas y aprofitar o talento y a simpatía de Maisie Williams. D'atra, ta ir fendo creixer un personache que tendrá muito que decir quan torne t'o continent, en a mia opinión.

O muro y dillá: Encara que en un primer inte critiqué una mica os cambios feitos sobre Jon y o muro, creigo que a la fin, a cosa quedó prou bien. Bran y cía y Jon y os cuervos plegoron t'os mesmo puestos con una gambada por meyo, que alportó bellas scenas prou pinchas, y una baralla entre Jon y Karl que me fació prou goyo. Por meter bell "pero", creigo que os lupos tienen un papel masiau radiu. Bran ye "dentrando" masiau en Hodor y masiau poco en Estiu. A relación entre Jon y Pantasma ye muito menos carinyosa que en os libros. En a re-trobada pareixe que le importe prou poco. No creigo que costase tanto bella laminadeta por a cara u bell abrazo.

Cuanto a la baralla d'o muro tamién se me quedó un poquet esbafada. Ye verdat que as scenas de luitas son bien pinchas y que a muerte de Ygritte tien buena cosa de dramatismo. Creigo que a versión d'os libros no hese funcionau tant bien en a pantalla. Manimenos, os 100.000 salvaches se quedoron en una colla de mardanos (¿a on son as mullers d'as lanzas?) y os 100 cuervos se multiplicaban por tot. Nunca 100 personas no cundioron tanto y 100.000 tant poco. De mamuts y chigants lo mesmo. Que digo yo que tampoco no hese costau tantos diners multiplicar dichitalment os bichos. L'adhibiu d'o dallo chigant, tamién me pareixió prou spectacular y orichinal, encara que ye verdat que guaire sentiu no'n tien.

En a plegada de Stannis tamién trobé a faltar que se fese la baralla de millor traza. Stannis, en ixas envueltas tien un exercito más chicot pero más disciplinau que no lo d'os salvaches y por ixo gana. En a serie, pareixe que gane porque son más, porque de salvaches, no'n salen guaires...Creigo que ye un concepto que cal deixar claro y que no lo fan.

Lady Corazón de Piedra: Que sí, que yo tamién quiero que apareixca. Que Catelyn ye un d'os mios personaches favoritos.... Mesmo soi muito contrario a tot qui diz que Catelyn y Lady Corazón de Piedra son personas diferents. Ye como decir que Sansa y Alayne u Jon pre-Ygritte y post-Ygritte son personas diferents. Pues no. Lady Corazón de Piedra, por muita machia que bi haiga en a suya resurrección ye Catelyn Tully. Carranyada, prou que sí.

Dito isto, ye un personache que ye de tot prescindible, por agora. No ha feito que penchar a bells quantos Freys, que t'a historia principal no importa mica. A suya interacción con Jaime y Brienne / Podrick encara tardará prou y talment lo solucionen con a Chirmandat liderada por Beric Dondarrion, que tamién mola. Han sacau, pareixe que de traza finitiva, a MansFredas, y os argumentos no han sufriu mica. Prou que sería guay viyer a qualsiquier d'os dos, pero m'estimo más que se deixen os diners en Brynden Ríos, por eixemplo.

Spoilers, spoilers...:

¿Qué yera ixe Caminant Blanco que ya se va clamando Rei d'a nueit, u fendo-se-ne a mofla, o Darth Maul de chelo? A yo trampis. ¿Ye un spoiler? Si en ye, poco. ¿Que parte d'o libro nos han fotiu con ixo? Que os Atros feban bella cosa con os ninos de Craster yera evident. Que los transforman en Caminants blancos? Pues muito bien. Pero continamos sin saber-ne mica. Sisquiá sabemos si ixo ye canonico u una inventada t'a serie. Nos han remerau por un inte que os Atros continan estando una menaza y me pareixe bien.

¿Jojen muerto? Pues tampoco no ye ta plorar. Ya pareixeba en os libros que yera en as tres pedretas y muitas lo daban por muerto (yo dica que no veigo lo calavre pretau fuego no me'n fio). Jojen ya heba cumpliu, en os libros y en a serie, a suya misión y ya no caleba ta más. De toda la scena a on que muere ixo ye lo menos malo. Mesmo en os libros puet estar no nomás que contine vivo, sino que plegue vivo t'o cabo d'a saga, pues ni ye vital ni fa estorbo t'os argumentos centrals. Ta qui le feba tantismo goyo Jojen, que no lo dé por muerto en os libros, que talment se sorprenda, pero que no aspere guaire más d'ell.

Lo millor:

Oberyn. Maravilloso cada minuto d'iste hombre. Farute, pero con elegancia. Intelectual y batallero de vez. Una maravilla. Os piques con Cersei, as charradas con Tyrion y no digamos ya la luita con a Montanya, han feito de cada inte que ha pasau en pantalla una choya. Que pena que no lo tornemos a viyer más!

A voda purpura, o chuicio de Tyrion, a muerte de Lysa, ... totz os momentos que de verdat son miticos y sinyalers en a saga, los han sabiu fer prou bien. Talment o pior de totz a fuyida de Tyrion a on que nos quedemos sin "¿t'a on van as putas? y sin "ha estau buquindo con Lancel, con Osmund y talment mesmo con o Chico Luna". A segunda yera de mal incluyir, en no existir ni Osmund, ni o Chico Luna, pero no entiendo porque sacan a primera. Con tot y con ixo, a despedida de Jaime y os asesinatos de Tywin y Shae son memorables.

Lo pior:

Missandei y Cuco Gris. ¿Por qué? ¿Qué mierda ye ista? Minutos y minutos que podríanos adedicar a qualsiquier trama. M'estimaría más 10 minutos de CaraTacada fendo pingoletas y charrutiando as suyas deleras que un solo minuto d'istos dos ixautos mirando-se laminers. Por favor, que no contine en a cinquena que me da un mal!

A cursa d'Asha / Yara: Atra trama absurda y inutil, mesmo ta qui no leye os libros. Primer de tot, Yara / Asha se fote un viache en una barquichota de meyo continent en quatre diyas (viyer mapa). Isto ye cutiano en a serie, asinas que lo ixublidaremos. Ixublidaremos tamién que haigan estricallau de tot o personache d'os libros, que en a puta vida gastaría 10 minutos en ir a salvar a Theon por muito chirman suyo que siga. O personache no me fa guaire goyo, pero lo que le han feito ye pior que lo que le facioron a Jaime en o 4x03. Pero ta forro de bota, dentran en Fuerte Terror como si estase casa suya. Plegan en as garcholas, se tricolotian contra os soldaus Bolton con prou exito, si fa u no fa.... ¿y marchan escapaus porque sueltan a quatre cochos? ¿Hombres y mullers de fierro fuyindo de cans? Vienga, por favor... O unico salvable ye a interpretación de Theon ta saber lo fotiu que ye ya d'o tozuelo, que lo podrían haber meso de qualsiquier atra traza.

O cuervo de tres uellos. Pareixe que en o deceno episodio se quedoron sin diners. U no? Dimpués d'o 3x01 ya no asperaba que apareixesen os espectros en a serie. Pareixe que lo recuperan ta iste zaguer episodio d'a quarta. Que digo yo que millor que hesen meso a baralla d'o Punyo d'os primers hombres, pero rai. Ixo lo teneba asumiu. Pero ya que van a gastar diners en efectos especials, ¿no podrían haber-se privau de bell par de espectros, u d'os kamehames de Fuella, y fer de Fuella una nina d'a selva de verdat y a o Cuervo de tres uellos igual (u parellano) como en os libros? Que Sam Raimi con a metat de presupuesto feba pelis decents de dos horas... No creigo que costase tanto tapar un uello y meter quatre radices por as garras y tal....

Me deixo muitas cosas: Brienne luitando contra o Can, Daenerys bombardeando con metaforas Meereen, Daario II y as flors, ser Bounce y o momento sobatida de Tommen, ... pero caleba tallar por bell puesto.

A tamás de todas as criticas, a 4ª temporada, igual como as anteriors me ha pareixiu sobrebuena. Probablement si no hese leyiu os libros me pareixería millor. Ye lo bueno y lo malo d'haber leyiu os libros. T'enteras de tot, pero trobas a faltar tantas cosas.... Agora no nos queda que asperar a la cinquena. A vier que fan. Feré as mias prediccions antes con antes.

jueves, 3 de julio de 2014

Dica luego, PIR

Se veniba barruntando d'entre o mio entorno, que cada vegada irianos menos t'o PIR. A la fin, iste anyo, dimpués de dotze edicions seguidas indo-ie, será o primer que no puye t'Ansó ta iste historico festival que ha iu amortando-se poquet a poquet.

O PIR yera, y encara ye, un d'os millors festivals d'Aragón. Ta yo yera cita ineludible todas as anyadas. Por a mosica, prou que sí, y tamién por o puesto a on que se feba. Si bella lectora no lo conoixe, o PIR ye un festival de mosica pirinenca que se fa o primer cabo de semana de chulio rotando o puesto entre Ansó, Echo y Aragües u Chasa (a istos les pertoca una vegada cada seis anyadas). Por astí han pasau collas sobrebuena y verdaders catenazos, se i han feito actividatz divertidismas, y he puesto conoixer muitas mosicas y mosicos d'os paises pirinencos, y mesmo d'atros.

Quan prencipié a ir-ie o PIR duraba dos nueitz y tres diyas. Bi heba mosica tot lo diya y atras actividatz. Un anyo bi habió, por eixemplo, una exhibición de cans pastors repincha. Muitas anyadas levaban unos chuegos feitos artesanos que siempre nos i fotebanos buen rato. Se feban tallers d'instrumentos, se prochectaban documentals, ... un poquet de tot. No s'adubiba. Mesmo bi heba actividatz que se coincidiban y a programación s'ixemenaba por os lugars d'a redolada. Remero un anyo que facioron pasavillas os Chotos por Embún que nos lo pasemos como enanos.

Teneba, con tot y con ixo, bells defectos en a mia opinión, que comparto con muitos d'os mios amigos. De cutio, as collas d'a tarde yeran más borineras que las d'a nueit. Pero lo pior ye que as collas que más goyo nos feban (La Ronda de Boltaña, la Val d'Echo, La Orquestina del Fabirol, etc...) actuaban o domingo de tardes, quan totz nos hebanos de tornar t'as nuestras ciudatz u lugars y no podebanos quedar-nos ni zorriar. Nunca no entendié porque totz os anyos feban ixo. Por qué lo tornan a fer estianyo. Si o sabado tocase Val d'Echo y La Orquestina, bien me repensaría de no puyar-ie.

O PIR, dende fa un tiempo, fue amortando-se. S'iba sacando actos, se cobraba por o concierto de nueitz (cal decir que tampoco no gosabe d'estar caro), ... pero la rematadera plegó en sacar as actividatz d'o viernes. O PIR ya no teneba que una nueit. O primer anyo que lo sufriemos, encara s'apanyó con bells mosicos que pilloron os trastes y improvisoron una sesión en o bar d'a plaza d'Ansó. Pero ni a l'atro anyo en Chasa, ni o pasau en Echo, bi habió cosa parellana.

Particularment penible estió o zaguer anyo de Chasa. Quan le pertoca a Chasa-Aragües, se gosaba dormir en as piscinas d'Aragües. Ye un puesto repoliu, con arbols, un río amán, piscina quan la ubren, una fuent, mesas de fusta, ... Fa dos anyos pleguemos en Chasa y preguntemos a on se podeba acampar, ninviando-nos ta un espacio a bells kilometros d'o lugar, por una pista de tierra, sin augua ni yerba. Prou que no i dormiemos y nos apanyemos atro puesto a on que pasar a nueit.

A verdat ye que muitas vegadas tenebas o barrunto de que no quereban que ise dengún que no fuese d'a val. A publicidat en tierra plana yera quasi nula. Os millors conciertos los deixaban t'o domingo. A la chent que bi ibanos, a soben nos feban cosas como lo debantdito de Chasa. Mesmo un gaiter plegó a decir un anyo en o scenario que no yeranos bienvenidas. Cal decir que en Aragüés, as vegadas que i soi estau, nos hemos sentiu como en casa.

Ya en atro plano, a quasi nula presencia de l'aragonés en una tierra a on que encara ye tant vivo, pareixeba fruito d'una politica lingüicida y d'autoodio más que d'un pretendiu u malentendiu cosmopolitismo.

As amigas ya no puyaban ni tantas ni tant a soben t'o PIR. Muitas ya deciban que i puyaban porque yera o millor que bi heba ixe cabo de semana. En o folk, o PIR no tiene competencia por agora. Pero a qui nos fan goyo atras mosicas, igual nos tiene que ixe cabo de semana bailemos folk, rock u ska y iste anyo, sí que les ha saliu competencia.

Estianyo, o mesmo cabo de semana que o PIR, se fa o Salvem lo riu Bergantes festival. Con una programación sobrebuena: charradas, documental, pasavillas, conciertos,... y por una buena causa. A la chent d'a organización les cal aduya moral y economica en una luita que pareixe que será larga. Ta forro de bota, o catalán ye present en o propio nombre d'o festival.

Trobaré a faltar Ansó, Borda Chiquín, o bar d'a plaza, as pozas, l'ambient d'o camping, ... trobaré a faltar muitas cosas d'o PIR. Pero a fe a fe que'n trobaré muitas atras en o Salvem lo riu que me ferán tanto u más goyo. U simplament atra mena de goyo.

O PIR ye una ideya sobrebuena, con un potencial granizo ta fer plegar a la chent, d'a montanya y d'o plano, a valura d'a mosica y a cultura pirinenca. Ta que conoixcamos, antimás, as culturas de totz os países d'as dos vesants pirinencas y de toda la cordillera. Pero ye un festival que no pareixe que tienga mica gana de sobrevivir. No digamos ya de creixer. Lo siento PIR, pero nos viyeremos l'anyo venient... si no bi ha cosa millor.

Si no i sotz idas nunca y tos fa goyo lo folk, ya tardatz. Tos lo pasaretz muito bien, y regular que repetiretz.

Tos deixo penchaus bell video d'o zaguer anyo. Antimás en Flickr de barrenaus tenetz arrienda fotos que he iu fendo mientres istas anyadas.









martes, 1 de julio de 2014

Ixamplando l'aragonés 03: Bell, bella, belun, beluna

Una d'as cosas que más errors fa l'alumnalla mia, y muita d'a chent que conoixco que ha aprendiu l'aragonés, ye l'emplego de bell, bella, belun, beluna. Como en todas as edicions de Ixamplando l'aragonés (as tres, hehehe) m'adedicaré a copiar y apegar lo que dicen los saputos, que ta ixo en son. 

Isto ye lo que mete en Aspectos morfosintácticos del Belsetán (aragonés del valle de Bielsa), escrito por Chabier Lozano Sierra y Ángel Luis Saludas Bernad y editau en a colección AINAS de Gara d'edizions, en 2005. Ye un libro imprescindible y, ta yo, a millor gramatica de l'aragonés que nunca s'ha publicau. Asinas tiengo lo mio eixemplar, pleno de post-its y emporcau de tot...

"3.3. CUANTIFICADORES:
A) Adjetivos indefinidos:
1.- bell, bela /bel·la: indefinido compartido con el gascón y muy extendido por todo el dominio aragonés, ya que, hasta el momento, ha sido documentado en Labuerda, valle de Broto, Baja Ribagorza occidental, Biello Sobrarbe, Echo, valle de Chistau, Tierra de Biescas, Naval, valle de Tena, La Fueva, valle de Vió, Sobrepuerto, etc. Hay que advertir que además la concurrencia de formas para el femenino bela / bel·la, aunque la primera sea la más empleada en la actualidad, por la fonética de la forma geminada, consideramos que la segunda es la propiamente belsetana. Ejemplos: como caiga bela tronata 'como caiga alguna tormenta', bell zagal 'algún zagal', bel·la vez 'alguna vez', esta zagala bell día nos ne fará bel·launa 'esta zagala algún día nos hará alguna', teneban miedo es gabachos que les llevanos bela epidemia 'tenían miedo los gabachos de que les llevásenos alguna epidemia', ¿i estiores bell anyo? '¿Estuviste algún año (en Ordiceto)?', etc; cuando la palabra siguiente a la forma masculina comienza por vocal se puede producir la geminación, a pesar de que hoy en día es realmente difícil oírlo: bel·l'animal 'algún animal', bel·l'hombre 'algún hombre'. Únicamente se ha recogido una forma en plural de este indefinido: mutos se deixaban belas borregatas en casa 'muchos se dejaban algunas borregadas en casa'; su escasa aparición nos lleva a pensar que por su carácter indefinido sólo existe en singular, por lo que el informante se ha podido dejar llevar por la influencia del castellano.

B) Sustantivos:
2.- bel·laún, bel·launa: indefinido sustantivo formado sobre las formas bel·la y un. Puede aparecer algún caso de plural analógico, a pesar de que no es frecuente. Se trata de un indefinido propio del belsetán y de otras zonas próximas. o hemos recogido ningún ejemplo de la forma belagún, bellaguna que cita Badía, ni las personas encuestadas la reconocen. Por otra parte es frecuente que se pierda la pronunciación geminada, pero aún es bastante usada en la forma autótona. Puede funcionar como los elementos castellanos alguno y alguien, forma ésta que es desconocida en belsetán, veamos algunos ejemplos: yo no'n tiengo, bel·launa, pero ni las he vistas 'yo no tengo (ovejas), alguna tengo, pero ni las he visto, 'l'altra vez sí que en teneba bel·launa parida 'la otra vez sí que tenía alguna (oveja) parida', siempre se'n ha putrito bel·launa 'siempre se ha podrido alguna (patata)' sí en prengo bel·launa 'sí tomo alguna (cerveza)', esta zagala bell día nos ne fará bel·launa 'esta zagala algún día nos hará alguna (trastada)', va a buscar a bel·laún e baixa solo 'va a buscar a alguien y baja solo', igual en picamos bel·laún 'igual cortamos alguno (árbol)', etc."

NOTA: As partes en aragonés s'han adaptau a la propuesta grafica de l'Academia de l'aragonés.

Aspero con isto que a lo menos se tienga bella referencia a la hora de consultar como se fa servir. Os eixemplos, antimás, son bien pinchos y de muita utilidat