jueves, 19 de septiembre de 2013

"Una propuesta aragonesa ta fer a Constitución de 1855", en a revista Rolde de 1983

Diz que en as casamudas surte de tot, entre almarios y caixas. Yo no'n he feito que una, y encara no ye rematada, pero en ordenando os materials en a reforma de Nogara, me he trobau con muitos lamins. Revistas viellas, actas d'asambleyas, pegallos, retalles de prensa.... muitas cosetas que aspero ir penchando poquet a poquet por aquí, porque creigo que son materials que ye bueno que se conoixcan y compartan.

O primer d'ells, ye iste texto que meto contino, publicau en a revista Rolde, quan o REA encara yera RENA (a N ye de nacionalista) en 1983. Lo firma Vicente Pinilla, quan encara yera Bizén Pinilla y charra sobre os editorials d'un periodico aragonés de 1854 y l'anvista que se teneba d'os nuestros fueros y libertatz alavez. T'as frikis d'a historia, y yo en soi una, ye un texto bien pincho y eixemplo d'ixe aragonesismo latent y alto u baixo articulau que siempre ha existiu con y sin estau propio.

"Una propuesta aragonesa ta fer a Constitución de 1855".
Dica las anyadas d'o sexenio revolucionario no se puede charrar encara d'o naiximiento de l'aragonesismo politico contemporanio, manimenos en a prensa aragonesa de mediaus d'o XIX no son raras as mencions a l'antigo reino d'Aragón, valurando por un regular como paradigmatico territorio d'as libertatz. Yera más que más en a prena más liberal a on que más a soben, y ta refirmar as pretensions politicas d'iste matiz, se charraba de l'antiga "libertat" que teneba o Reino d'Aragón y d'o goi que les feba a los suyos habitadors. A historiografía romantica no feba que enfortir istas argumentacions.

No ye raro, alavez, que charremos en as pachinas de La Libertad, periodico amanau a las ideyas d'o partiu progresista, una propuesta constitucional endrezada a la futura Asambleya Constituyent, que heba de reunir-se ta completar a obra d'a revolución de chulio de 1854, basada en l'antiga "Constitución aragonesa, y que apareixió o 18 de setiembre de 1854 como editorial d'o debantdito periodico.

Prencipiaba l'editorial reafirmando a voluntat nacional como o prencipio basico que heba de rechir a elaboración d'a futura constitución: ye decir, dando a ixa Asambleya un poder que yera por dencima d'o mesmo d'a monarquía. Ista ideya yera aintro d'a polemica que t'a part d'alavez existiba sobre si l'Asambleya Constituyent teneba autoridat u no pas ta decidir sobre o futuro d'o trono. Cuanto a isto, los progresistas más extremaus y os democratas compartiban a convicción de que l'Asambleya no yera chusmesa a la monarquía, ya que yera naixida como conseqüencia d'una "revolución", la de chulio de 1854, que se consideraba heredera dreita d'a voluntat nacional, que yera asinas elevada a prencipio soberano basico. T'o periodico La Libertad no bi heba dubdas sobre iste afer:

"A voluntat nacional debe cumplir-se, y a ista corresponde decidir la suerte d'a monarquía mesma, bien asegurada en as preocupacions d'a chent sencilla y en os habitos seculars d'o país nuestro. Y charramos asinas, porque paramos cuenta de que fa más d'un sieglo vivimos baixo la dominación d'a raza forana que sacó los fueros d'o nuestro reino en o suyo plegar en o trono castellano; y porque as leis d'a conquista sucedioron, por fuerza d'armas, a lo venerau codigo d'o Sobrarbe."

Ista argumentación, present más tardi en tantos textos aragonesistas d'o sieglo XX, se feba servir ya en 1854 ta chustificar que o rei heba crebau alavez o caracter paccionario d'a monaqrquía y que, allora, os suyos subditos quedaban libres d'ixe pacto, por lo que yera posible que en as nuevas rufiertas constitucionals se votase a continación u no pas d'a dinastía, más como preba d'o poder soberano de l'Asambleya que como voluntat efectiva de rematar con a mesma, como reconoixeba o periodico.

" Por ixo nos truca tanto lo ficacio a los fillos d'iste antigo reino, que no hemos ixublidau a historia suya, que os nuestros consocios os castellanos manifiesten tan extranyo refús a charrar con bell periodico d'a coronilla, no ya sobre a institución d'o trono, punto discutible como qualsiquier atro, sino lo que ye más ni sobre a familia que por tan raros medios i plegó, y que tan mala cuenta ha feito de l'exercicio d'o poder".

Continaba dimpués l'editorial expresando a suya preocupación porque en a futura constitución no se regulase bell mecanismo que guarenciase empachar abusos de man d'os monarcas, metendo como eixemplo a figura d'o Chusticia en l'antigo Aragón en haber sabiu iste, seguntes o periodico, "levar t'o buen camin a los deslumbraus monarcas, que tan de malas trazas s'heban esbarrau d'o camín constitucional".

Se i presentaba alavez, l'antiga "constitución" aragonesa como alazet ta fer una nueva constitución espanyola, mesmo reconoixendo "os resabios aristocraticos y mesmo feudals" d'aquella, planteyando-se alavez o suyo acomodo t'os nuevos prencipios d'ixas envueltas. Como afirmaba o propio editorial, a prebatina no yera atra que a de "resenyar as bases d'una constitución quirada de l'esprito d'os nuestros antigos fueros, con as modificacions consiguients a lo pensamiento de fer-las adaptables a la nuestra situación d'agora".

Dimpués d'exposar istas bases, remataba asinas lo texto, afirmando l'esprito democratico que guidaba as debantditas bases constitucionals:

"Democratica por demás pareixerá a belun la constitución que proposamos pero en ista parti seguimos l'eixemplo d'os nuestros mayors, a qui pareixeban pocas todas las guarancias que inventaban ta librar-se d'a tiranía, quan a la fin de prous anyadas y de muitas dubdas y consultas se decidioron a trigar un rei que los gubernase."

A propuesta que hemos analizau en istas ringleras teneba una rancia sabor medievalista y destacaba por as suyas radidas posibilidatz de estar tenida en cuenta. A suya anvista romantica d'a historia medieval aragonesa yera muito clara, y un editorial publicau nomás dos semanas dimpués no feba que tornar a dar ferrete con lo que se consideraba o platero caraceter liberal de l'antiga "constitución aragonesa".

"Seguros como en somos de que o moderno constitucionalismo nunca no pasará d'estar una farsa, queriemos remerar a los nuestros paisanos os establimientos y privilechios politicos que tant gran facioron a la Monarquía aragonesa y que tan luen d'a tiranía mantenioron os dreitos populars".

(Texto d'o cuatrón)

Bases t'a nuestra Constitución politica


Trono

Monarquía paccionada hereditaria: fuero de sucesión sacando-ne a tot fornao: sin churisdicción en o sucesir d'o zaguer monarca dica dhurar en mans d'o Chusticia y estar reconoixiu por o pueblo: con as atribucions designadas d'antis más: sin lista vicil, sin exercito permanent t'a suya devoción: con libre facultat de nombrar a los suyos oficials reyals con naturaleza en istos reinos, pero privaus de tot dreito politico.

Chusticiazgo

Iste machistrau exercería a suya churisdicción:

Contenendo con as suya inhibicions as demasías d'o poder.

Entendendo en os procesos forals de manifestación y firma, como guarancia personal y real d'o ciudadan.

Decidindo as dubdas y controversias churisdiccionals d'o monarca con o reino u os particulars: con potestat executiva ta leva a efecto as suyas providencias.

Convocando u apellidando a lo pueblo y metendo-lo en armas en esfensa d'as libertatz publicas.

Interpretando y explicando los fueros y tenendo fuerza de tals as suyas interpretacions y explicacions: aduyando-se en o suyo oficio de Lugartenients letraus responsables a querella de parte debant d'o diecisiet chudicants.

O cargo d'o Chusticia de nombramiento reyal u millor d'as Cortz igual como en os primitivos tiempos d'a nuestra monarquía: inamovible vitalicia: a suya dotación d'o reino.

Cortz.

A suya reunión anyal: a suya organización acomodada a l'esprito d'o sieglo: a suyas sesions publicas: a suya prorogación u suspensión de l'arbitrio d'o monarca, pero no podendo cobrar subsidios no votaus, ni mesmo istos si en prorogar-se u suspender-se as Cortz quedasen por decidir negocios proposaus por a iniciativa reyal u popular.

Diputación permanent como custodio supremo d'os fueros.

Poder chudicial.

Independencia d'iste poder: nombramiento de chueces popular u millor por insaculación, prebada l'aptitut y mereiximientos d'os insaculaus.

O chuicio por churaus en lo civil y criminal en estar iste metodo muito acomodau a las practicas d'o reino, como lo preban o Chusticiazgo, y más o tribunal d'os 17 y o d'os 20: y la vieda de que entendesen letraus en a decisión d'os pleitos.

Municipalidatz

Organización, independient administrando baixo a residencia d'os vecins suyos, os intreses municipals; cobrando as contribucions: o suyo nombramiento popular.

Contribucions:

Una dirceja y os arancels d'aduanas, ye decir, as antigas cheneralidatz

En caso de vuedar-se o trono porque a lei de sucesión deixase dubdas sobre o sucesor, a diputación permanent gubernará o reino entre que se implise a vacant. As Cortes convocadas por ista en ixe caso, nombrarán a o monarca u a lo churau que hese de decidir a controversia de sucesión si bi'n hese.

"La Libertad", Diario de Zaragoza. 18 de setiembre de 1854.



PD: En rematando a traducción, tenié una chiqueta pleitina tweetera con a cuenta d'o REA, en haber retwitteau un tweet d'o PAR dando-les canya a las editorials catalanas y tal por lo de siempre. Me fa bell poco de pena que o REA haiga esdeveniu lo que ha esdeveniu, aconortau con estar un brazo cultural d'a CHA y no pas a vanguardia cultural y politica que habría d'estar y que'n estió. Ixe papel fa tiempos que lo deixó y, por agora no ye claro si belun plenará o forau deixau.

Me fa bell poco de pena, entre atras cosas, porque muito de lo que he aprendiu de historia d'Aragón y de l'aragonesismo, ye leyiu de libros editaus por REA, que son os referents obligatorios de qualsiquier que quiera embrecar-se en a cultura aragonesa.

Si belun quier qualsiquier d'as dos imachens en millor resolución, puedo ninviar-le-ne.

No hay comentarios: